Кілтті сөздер
«سمو» (биіктік)
«وسم» (белгі)
«دم» (қан)
( «دَمْو - дамуа» – түбірі)
Дәйексөздерді қалай жазу керек
Аңдатпа
Бұл зерттеуде араб тіліндегі үш сөз «اسم», «دم», және «آية» қарастырылады. Бұл сөздер морфология саласында, әсіресе Басра мен Куфа мектептері арасында ұзақ уақыт бойы пікірталас туғызып келеді. Зерттеу мақсаты – осы сөздердің түбірі мен морфологиялық құрылымын саралау, түрлі грамматикалық мектептердің дәлелдерін салыстыру және тілдік әрі морфологиялық деректерге сүйене отырып ең негізді көзқарасты айқындау.
«اسم» сөзі жайлы зерттеу бұл сөздің түбірі туралы пікірталасқа тоқталады: Басра грамматиктері оны “السمو” биіктеу түбірінен шыққан десе, Куфа мектебі “الوسم” белгі қою түбірінен тарайды деп санайды. Зерттеу барысында алынған дәлелдерге сүйене отырып, автор Басра мектебінің пікірін құптайды: мысалы, , “سُمَيٌّ” кішірейту түрі), “أسماء” (көпше түрі) және “اسم” сөзінің басындағы “الف” әрпінің орнын толтыратын үлгі араб тілінде жоқ екендігі туралы деректерді негізге алады.
«دم» сөзіне қатысты талдау оның үш әріптен тұратын түбіріндегі үшінші әріптің – “ي” ме, әлде “و” ма екенін анықтауға бағытталған. Зерттеу “ي” әрпінің дұрыс нұсқа екенін көрсетеді, өйткені “دَمِيَ يَدْمَى” түріндегі етістік жиі кездеседі, ал көпше түрі “دِمَاء” да “ي” әрпінің бар екеніне меңзейді. Сондай-ақ, “دَمَيَانِ” тәрізді қосарлы түрлері де дәлел ретінде келтіріледі (поэзиядағы қолданылу ерекшелігі ескерілген).
«آية» сөзіне қатысты алты түрлі көзқарас қарастырылып, олардың барлығы грамматикалық ерекшелік немесе нормадан ауытқушылық (شذوذ) элементтерін қамтитыны анықталады. Автор бұл көзқарастардың ешқайсысы толық дәлелді емес екенін айтып, бұл сөздің шығу тегі мен формасы жайлы нақты тоқтам жоқ екенін тұжырымдайды.